Dünyadaki su kaynaklarının azalması, canlı türlerinin yok olması, ormanlık alanların zarar görmesi gibi çevre ile ilgili haberler hepimizi üzer. Evimizin önünde gördüğümüz çöp yığınları, çok katlı binalar, artan trafik gün geçtikçe bizi daha da çok kaygılandırabilir. Duyduklarımız ya da gördüklerimiz bizi endişelendirse de çoğunlukla bu sonuçlar üzerinde bir etkimizin olup olmadığı aklımızın ucundan bile geçmez. Oysaki her birimizin alışkanlıkları çevresel değişimler üzerinde önemli iz bırakır. Biraz düşündüğümüzde nasıl bir etki yarattığımızı fark edebiliriz.
Sabah uyandığımız andan gece yatana kadar olan günlük alışkanlıklarımıza göz atalım. Neler yediğimizi, giydiğimizi, suyu nasıl kullandığımızı, enerji tüketim alışkanlıklarımızı listelediğimizde fark edeceğimiz çok şey olacaktır. Örneğin elimizden düşüremediğimiz cep telefonlarını şarj edebilmek için ne kadar enerjiye ihtiyacımız var? En sevdiğimiz yiyecekler neler? Eğer bunların başında et ve et ürünleri geliyorsa üretimi için ne kadar su ve enerji harcanıyordur? Giydiğimiz tişörtün ya da tek seferde içip bir kenara bıraktığımız plastik su şişelerinin üretimi için dünya üzerinde hangi kaynaklar tüketiliyor olabilir? Kullandığımız her üründe toprağın, suyun, havanın kirlenmesine dolayısıyla çevresel değişimlere ne kadar etkimiz oluyor? Her geçen gün dünyadaki kaynak kullanım dengesizliğini daha da arttırıyoruz. Yüzleştiğimiz bu zorlukların üstesinden gelebilmemiz için her birimizin alışkanlığını değiştirmesi, aynı zamanda gelecek neslin kaygısını artırmadan çevre bilinci hakkındaki farkındalığını sağlamamız gerekiyor.
Bu kaygı verici durumdan uzaklaşmanın ve çözüm bulmanın ilk ve en kolay adımı doğayı sevmek ve ona saygı duymakla başlar. Doğa hakkında daha fazla bilgi sahibi olduğumuzda doğayı koruma ve iyileştirme konusunda da daha bilinçli oluruz. Kendi alışkanlıklarımızda yapacağımız değişimlerle birlikte çocukların uyum ve değişiminde de kolaylaştırıcı olabiliriz.
Çocukların doğayı sevmelerini, incelemelerini, önemsemelerini ve bunu yaşamlarının bir parçası hâline getirmelerini sağlayabiliriz. Yaşadıkları dünyayı anlamaları ve korumaları için neler yapabileceklerini fark ettirebiliriz.
Birleşmiş Milletler’in yoksulluğun sona erdirilmesi, çevrenin korunması, iklim krizine karşı önlem alınması, refahın adil paylaşımı ve barışı hedeflediği sürdürülebilir kalkınma amaçlarına göz attığımızda ne kadar önemli başlıkların ele alındığını bir kez daha hatırlayabiliriz. Hem Birleşmiş Milletler’in hem de UNESCO’nun dünya genelinde yürüttüğü projeleri takip ederek çocukların bilinçlenmesine katkı sağlayacak çalışmaları, bu amaçları gözeterek planlayabiliriz. Birleşmiş Milletler’in belirlediği sürdürülebilir kalkınma amaçları şu başlıklardan oluşuyor:
· Yoksulluğa Son
· Açlığa Son
· Sağlık ve Kaliteli Yaşam
· Nitelikli Eğitim
· Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
· Temiz Su ve Sanitasyon
· Erişilebilir ve Temiz Enerji
· İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme
· Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı
· Eşitsizliklerin Azaltılması
· Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar
· Sorumlu Üretim ve Tüketim
· İklim Eylemi
· Sudaki Yaşam
· Karasal Yaşam
· Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar
· Amaçlar için Ortaklıklar
Araştırmalar çocukların sürdürülebilir kalkınma hedeflerinden haberdar olduklarında hem yakın çevreleriyle daha iyi bağ kurabildiklerini hem de sürdürülebilir bir gelecek için kendilerini de çözümün bir parçası olarak gördüklerini gösteriyor (Monroe vd.,2019).
Çocukların farkındalık kazanmaları için yakın ve uzak çevreleriyle kuracakları ilişkiyi adım adım nasıl planlayabiliriz?
Doğa Gezisi
Bir kuş sesini en son ne zaman dinlediniz? Kuşun türü hakkında bir fikir yürüttünüz mü? Yaşadığınız yerdeki ağaç türlerinin neler olduğunu biliyor musunuz? Bu basit soruların yanıtlarını düşünerek işe başlayabilirsiniz. Çocuklar doğada özgürce vakit geçirdikleri zaman enerjileri yüksek ve oldukça meraklı olurlar. Kuş sesi dinleme ve kuşların türlerini belirleme üzerine yapacağınız bir doğa etkinliği çocukların doğayı hissetmeleri ve empati kurmaları için etkili bir adım olacaktır. Kuş sesini dinledikleri sırada toprak, su, hava ya da diğer canlı türleri gibi canlı ve cansız varlıkların neler olduğunu öğrenebilirler. Doğada ilgilerini çeken canlıların taklitlerini yapabilirler. İlgi çekici özellikleri hakkında konuşabilirler. Doğadaki canlılardan herhangi biri zarar gördüğünde neler olabileceği üzerine fikir alışverişi yapabilirler. Doğal dengenin nasıl sağlandığı üzerine düşüncelerini paylaşabilirler.
Yanınızda götürdüğünüz eşya ve yiyecekler üzerine de konuşabilirsiniz. Eşyaların hangisinin kâğıt ya da plastik olduğunu bulabilir, plastiklerin doğada yok olmadığından ve tüm canlıları nasıl olumsuz etkilediğinden bahsedebilirsiniz. Böyle bir doğa gezisi sayesinde çevre kirliliği, geri dönüşüm gibi çevresel sorunlar hakkında daha güçlü ve kalıcı fikir sahibi olmalarını sağlayabilirsiniz.
Okulda neler yapılabilir?
Çocukların yaşlarına göre problem çözmeye dayalı, eğlenceli etkinlikler planlanabilir. Çocuklar bir araştırma projesi yürütebilirler. Etraftaki çöplerin neler olduğunu tespit edebilir, çöpleri ayrıştırmanın yolları üzerine düşünebilirler. Ayrıştırmanın nasıl yapıldığını anlamak için bir atık tesisini ziyaret edebilirler. Nelerin, nasıl ayrıştırıldığını öğrenebilir ve bunlara dikkat edebilirler. Ayrıca çöp kutuları tasarlayabilir, çevreyi temizleyebilirler.
Çocukları beton binalardan çıkarmak, doğayla daha fazla temas edebilmelerini sağlamak için okul bahçelerinin bir bölümünde çocukların ekim dikim yapabilecekleri ya da hayvan besleyecekleri alanlar oluşturulabilir. Çoğu okulda bu fikir hayata geçirilemez gibi görünse de okul yönetimi, öğretmenler, çocuklar belki ailelerin de katılabileceği bir grup oluşturularak bu fikir biraz çabayla hayata geçirilebilir. Böylece çocuklara tarımsal faaliyetlerle ilgilenebilecekleri bir alan açılabilir. Çocuklar sorumluluk alabilir, iş bölümü yapabilir, toprak bakımı, bitki türleri, meyve ve sebzeler, sulama teknikleri gibi konular hakkında bilgileri öğrenebilir. Tarımsal faaliyetlere verilen emeği ya da gıda tüketiminin önemini kavrayabilirler. Bir bahçe fikriyle başlayan çalışma sırasında karşılaştıkları problemlere çözüm bulabilirler. Sürdürülebilirlik kavramının ne olduğunu fark edebilirler.
Müze Gezileri
Tarih, doğa tarihi, bilim ve sanat müzelerine yapılacak bir gezi sırasında çocuklar, dünya üzerinde geçmişten günümüze yaşayan canlılar hakkında bilgi sahibi olur, geçmişle günümüz arasında bir bağ kurabilirler. Doğada ve insanların yaşamında nelerin, nasıl ve neden değiştiği üzerine bir karşılaştırma yapabilirler.
Projeler
Merak ettikleri bilgileri öğrenebilecekleri seminer, konferans ve söyleşiler gibi etkinliklere katılabilirler. Örneğin her yıl 5 Haziran’da Dünya Çevre Günü kutlanır. Çevre Günü’nde çevre sorunları hakkında farkındalık yaratmak ve dünyadaki insanları harekete geçirmek için projeler üretilir. Çocukların dünya genelinde kutlanan etkinliklerde yer alması ve fikir yürütmeleri önemlidir. Dünya Çevre Günü’nün her yıl belirli bir teması vardır. Örneğin 2018 yılında, “Plastik Kirliliği ile Mücadele Et”, 2019 yılında “Hava Kirliliği ile Mücadele”, 2020 yılında “Biyoçeşitlilik”, 2021 yılında “Ekosistem Onarımı ve Yenilenmesi”, 2022 yılında “Tek Bir Dünyamız Var”, 2023 yılında ise “Plastik Kirliliği ile Mücadele Et” teması belirlenmiştir. Belirlenen her bir tema, çevre farkındalığı yaratmayı ve yaşanan çevre sorunlarına çözüm bulmayı amaçlar. Çocukların bu temalara yönelik farklı kurum ve kuruluşların neler yaptığını takip etmeleri önemlidir. Böylelikle kendi katkılarını sunabilecekleri çalışmalar yapmaları da mümkün olur. Sınıfta arkadaşlarıyla yaptıkları poster, kolaj ya da afiş çalışmalarıyla hem çevrelerinde hem de okulda daha büyük bir farkındalık yaratabilirler.
Çocuklarla yürütülecek bu etkinlikler doğayı tanımalarına, korumalarına ilham olacak önerilerdir. Bu önerilere benzer çalışma ortamları yaratmak çocukların yakın ve uzak çevreleriyle ilişki kurmalarına yardımcı olabilir, sürdürülebilir yaşam hakkında farkındalıklarını arttırmalarına katkı sağlayabiliriz. “Başka Bir Dünya Yok” bilinciyle hareket ederek çocuklarımızın doğa dostu ve doğa bilincine sahip olmalarını sağlayacak görevleri özveri ve heyecanla üstlenmeliyiz.
Kaynakça
Education for sustainable development. (t.y..). UNESCO. 29.12.2023 tarihinde www.unesco.org/en/education/ sustainable-development adresinden erişildi.
Monroe, M. C., Plate, R. R., Oxarart, A., Bowers, A., & Chaves, W. A. (2019). Identifying effective climate change education strategies: A systematic review of the research. Environmental Education Research, 25(6), 791-812.
Türkiye Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları çalışmalarımız. (t.y.). Birleşmiş Milletler Türkiye. 28.12.2023 tarihinde https://turkiye.un.org/tr/sdgs adresinden erişildi.