Motivasyon Nedir?
Yaşam boyu heyecanımızı, keşfetme isteğimizi, öğrenme merakımızı destekleyen ve davranışlarımızı değiştiren enerji kaynağımızdır. Öğrenmenin vazgeçilmez besleyicisidir. Öğretmen olarak hedeflerimize ulaşmak, çocukların öğrenme kapasitelerini artırmak için sınıf içinde motivasyonu her zaman itici bir güç olarak kullanırız. Bulduğumuz ya da kullandığımız yöntemler kimi zaman işe yararken kimi zaman işe yaramayabilir. Böyle bir durumda çocukların bireysel farklılıklarını, yaşadıkları çevreyi, ilgi ve isteklerini göz önünde bulundurarak işe yaramayan çözümleri işler hâle getirebiliriz. Motivasyonun ne olduğu ve hangi durumlarda nasıl sağlanabileceği üzerine düşünebiliriz.
Motivasyon içsel ve dışsal olmak üzere iki şekilde tanımlanır. İçsel motivasyon, bireylerin doğuştan getirdikleri merak ve keşfetme isteğiyle öğrenmekten aldıkları keyiftir. İçsel motivasyona sahip bireyler yaşamları boyunca herhangi bir ödüle ihtiyaç duymadan bireysel denetimlerini ve motivasyonlarını sağlayabilir. Öğrenmede içsel motivasyonun önemli olduğunu savunan Piaget’e göre, çocuklar ilgilerini çeken ortamlarda yaparak-yaşayarak öğrenir. Öğrenme konusunda her zaman isteklidirler. Böylece ihtiyaçlarını fark eder ve öz denetimlerini sağlayabilirler. Vygotsky ise öğrenmede dışsal motivasyonu savunur. Ona göre çocuklar herhangi bir şekilde ödüllendirilir ve işbirliğine dayalı çalışırlarsa öğrenme istekleri artar (Barnes, 2008). Örneğin sevecekleri bir hediye, alacakları bir derece, ailelerinin ve öğretmenlerinin onlar için söyleyeceği güzel bir söz veya grup çalışmaları motivasyonlarını sağlayabilir. Her iki motivasyon şeklinin farklı etkileri olmasına karşın çocukların bireysel farklılıkları göz önünde bulundurulduğunda ikisi de sınıf içinde kullanılabilir.
Sınıfta ya da uzaktan eğitim sırasında çocuklarla bir arada olduğunuz 30 - 40 dakikalık bir ders saatini düşünün. Hazırladığınız içeriği bir sunumdan takip etmelerini istediniz. Sizce kaç çocuk sunumu sonuna kadar dinlemiştir? Kaçı istekle katılmıştır? Soru soran kaç kişi vardır? Sunum sırasında çocuklara dinlemeleri konusunda uyarıda bulundunuz mu? Sınıf ortamıyla ilgili daha pek çok soruyu ardı ardına bu şekilde sıralayabiliriz. Çocukların bireysel ihtiyaçlarından ders sırasında kullandığınız materyallere ve yönteme kadar her şeyi sorgulayabiliriz. Ders bitiminde çocuklar bir sonraki ders için istekli ve heyecanlılarsa her şey yolunda demektir. Ancak çocukların isteği, heyecanı, merakı ya da ilgisi azalmışsa o zaman motivasyonu nasıl artıracağımız üzerine tekrar düşünmeye başlayabiliriz.
Çocuklar pasif oldukları ortamlarda istek ve heyecan duymayabilir. İzleyici olmak pek çok çocuğa sıkıcı gelebilir. Çocukların katılımının ne düzeyde olduğu son derece önemlidir. Böyle bir durumda içsel motivasyonu yüksek çocuklar öğrenebilirken dışsal motivasyonla öğrenen çocuklar geri planda kalabilir ve öğrenme istekleri azalabilir.
Bu kez de çocuklara hayvanlarla ilgili bir proje verdiğinizi düşünün. Çocuklar projeyi tamamlamak için grup hâlinde çalışacak. Üstelik çalışmalarının bir kısmını dışarıda, bir kısmını laboratuvarda, bir kısmını da kütüphanede yapmaları gerekiyor. Böyle bir proje çalışması sürecinde neler yaşanabilir hayal edin. Hayvanları seven ve ilgi duyan çocukların iç motivasyonu yüksek olduğu için çalışma heyecan verici olacaktır. Diğer yandan hayvanlara ilgi duymayan çocuklar arkadaşlarıyla grup çalışması sırasında arkadaşlarıyla yardımlaşacağı ve eğleneceği için motivasyonları artabilir. Proje ilerlerken her aşamada vereceğiniz geri bildirimler çocukların katılımını artıracaktır. Çocuklara bu sırada söyleyeceğiniz sözlerin, soracağınız soruların, oynayacağınız oyunların, vereceğiniz geri bildirimlerin yanı sıra grup çalışması, yeniden deneme fırsatı, ortaya çıkarılan ürün, belirlenen hedef ve rekabet ortamı da onlar için motive edici olacaktır. Çocukların aktif katılımlarının sağlandığı ortamlarda motivasyonu artırmak daha kolay olur. Üstelik grup çalışmasında çocukların aralarında geçen diyaloglar onların hem çalışma düzeni kurabilmelerini hem de öz denetim sağlayabilmelerini destekleyecektir.
Proje sonunda alınacak not ya da ödül ise başka bir motivasyon yolu olacaktır. Böyle bir projenin her aşamasını düşündüğünüzde hem iç motivasyon hem de dış motivasyonu sağlayarak öğrenmeyi etkili hâle nasıl getirdiğinizi görebilirsiniz.
Kullandığınız öğretim yöntemlerini düşündüğünüzde motivasyonu etkileyen pek çok faktör olduğunu görebilirsiniz. Çocukların istekleri, merakları, heyecanları, sizin sınıfta vereceğiniz renkli bir kâğıt, heyecanlı bir haber, merak uyandırıcı bir kitap, gizemli bir ses, eğlenceli bir müzik ya da gülümseyen bir bakışınız öğrenme ortamında her çocuğun öğrenme isteğini artırır. Kimi zaman planlı kimi zaman plansız yer verdiğimiz bu durumları eğitim ortamında daha sık hâle getirdiğimizde ister uzaktan ister yüz yüze olsun eğitim her zaman keyifli olacaktır.