Kullandığınız eşyaların bir hikâyesi olabileceğini hiç düşündünüz mü? Kim tasarlamış? Niçin tasarlamış? Tasarlarken nelere dikkat etmiş? Ya da tasarladığı sırada aklından neler geçmiş? Etrafınızdaki büyük küçük her şeyin, fikir aşamasından tasarımına ve üretimine hatta kullanımına kadar uzanan bir yolculuğu vardır. Teknolojinin gelişmesi ve zamanla ihtiyaçlarımızın değişmesiyle birlikte tasarım fikirleri değişim ve gelişim göstermiştir. Geçmişten günümüze tasarım fikirlerinin nasıl ve hangi ihtiyaçla değiştiğini çocuklarla birlikte tartışabilir, hayal kurabilir ve yeni fikirler geliştirebiliriz. Böyle bir karşılaştırmayı yaparken onların da günlük yaşantılarındaki ihtiyaçlarının farkına varmalarını ve problemler üzerine çok yönlü düşünmelerini sağlayabiliriz.
Herhangi bir derste çocuklarla birlikte yapacağımız sınıf içi tartışmalar, onlara vereceğimiz ödevler ya da projeler tasarım odaklı düşünme becerilerinin gelişimine yönelik olabilir. Böylece çocuklar farklı derslerde öğrendikleri bilgileri bir problemin çözümü sırasında kullanabilir, analitik düşünme becerilerini geliştirebilir ve bütüncül bir bakış açısına sahip olabilir.
Tasarım Odaklı Düşünme Nedir?
İnsan odaklı, empatiye dayalı problem çözme sürecidir (Kelley, 2016). Süreç, başkasının ya da bizim ihtiyacımız olabilecek bir problemi belirlemeyle başlar. Problem bir karmaşıklığı içerir. Karmaşıklığı çözmek için duyulan istek merakı artırır, artan merak ise zamanla yaratıcılığa dönüşür. Problemin çözümü sırasında ortaya pek çok güçlük çıkar. Bu güçlükleri aşmak için gösterilen çaba, problem çözme becerilerini kazandırır. Tanımın içerdiği adımlara ve anlama göz attığımızda, derslerde tasarım odaklı düşünme etkinliklerine yer vererek çocukların düşünme becerilerinin gelişimine katkı sağlayabiliriz.
Şimdi tasarım odaklı düşünmenin aşamalarına göz atalım ve sınıfta ne gibi uygulamalar yapabileceğimiz üzerine düşünelim.
Tasarım Odaklı Düşünmenin Aşamaları
- Empati kurma
- Problemi tanımlama
- Fikir geliştirme
- Model oluşturma
- Test etme
Problemi hemen tanımlayabilmek her zaman kolay değildir. Çalışmanın başında çoğunlukla fikirler dağınıktır. Fikirleri bir araya getirebilmek için merak edilen durum üzerine bir süre gözlem yapmak, ihtiyacı ortaya çıkarabilmek için durumla empati kurmak gerekir. İhtiyacı görmek, tanımlamak ve içselleştirmek kısacası problemin içinde yer alacak kadar istekli olmak!
Problem belirlendiği zaman önce bir anda çözülebilir gibi gelir. Ancak üzerine düşünmeye başlandığında detaylar fark edilir, gittikçe karmaşıklaşır ve kolay olmadığı görülür. Karmaşık durumun içinden çıkabilmek için fikirler arasında bir ileri bir geri gitmek, varsa tutulan notlara göz atmak, bir önceki çalışmayla karşılaştırma yapmak, düşünerek ilerlemek gerekir. Bu aşamada, akla gelen fikirleri sınırlandırmamak oldukça önemlidir. Çünkü tasarım odaklı düşünmeye yönelik çalışmanın ilk adımı bu şekilde başlar.
Tasarım odaklı bir çalışma nasıl organize edilebilir ve neler yapılabilir?
Çalışmaya başlarken çocuklara çevrelerindeki bir ihtiyacı belirleyerek buna yönelik bir ürün tasarlayacaklarını söyleyebilirsiniz. Tasarım yapma konusunda deneyimleri yoksa izleyecekleri adımlarda düşüncelerini nasıl şekillendirdiklerini gözlemleyebilir ve bir ürün ortaya çıkarmalarına yardımcı olabilirsiniz. Çocuklar öncelikle nereden, nasıl başlayacaklarını belirleyemeyebilir. Fikirleri havada uçuşur. Kendi aralarında tartıştıkları ve problemin içinden çıkmaya çalıştıkları sırada farklı fikirler geliştirirler. Bu fikirler çoğu zaman onlara mantıksız gelebilir. Böyle bir durumda şu sözleri duyabilirsiniz: “Bence olmaz”, “Çok anlamsız”, “Başka bir şey bulalım”, “Bunu yapamayız”... Aslında duyduğunuz bu sözler çalışmanın içine girdiklerinin bir göstergesidir.
Sonraki adım, fikrin geliştirilmesi ve ne tür bir model yapılacağının belirlenmesidir. Tasarım odaklı düşünme süreci boyunca çocukların motivasyonunun sürekliliğini sağlamak önemlidir. Model hazırlamak, modeli test etmek ve işleyip işlemediğini görmek zaman ve sabır gerektirir. Motivasyonlarını sağlamak için çalışmalarının mükemmel olması gerekmediğini onlara hatırlatabilirsiniz.
Hazırladıkları modelin; belirledikleri ihtiyaçları karşılayıp karşılamadığı, uygulanabilir olup olmadığı ya da sürdürülebilirliği üzerine onları düşündürebilirsiniz. Her türlü fikre açık olmalarını ve kendilerini sınırlandırmamalarını söyleyebilirsiniz. Modelin test edilmesi aşamasında da çocuklar parçaların birbiriyle ilişkisini görebilir. Yaptıkları çalışmayı gözden geçirebilir, çalışmalarındaki amaçla sonucu karşılaştırabilirler. Böylece tasarımlarındaki işleyen ve işlemeyen yanları görebilirler. Tüm bunlar sırasında oldukça yoğun fikir alışverişi yaparlar.
Tasarım odaklı düşünme doğrusal değil döngüseldir. Çalışma sırasında sürekli karar vermek, kararın doğruluğunu gözden geçirmek ve gelecek adım için düşünmek gerekir. Her defasında başa dönerek ilerlenen bir durum vardır. Bu yüzden çalışma sürekli merakı besler. Onlara çalışma sırasında kaynak taraması yapmalarını, bir karalama defteri tutmalarını, zaman zaman temize çekerek düşünebileceklerini, herhangi bir aşamaya çok takılmamalarını, şikâyet etmek yerine fikirleri üzerine sürekli düşünebileceklerini söyleyin.
Tasarım odaklı düşünme sayesinde çocuklar ihtiyaçları belirlemeyi ve ihtiyaca yönelik çözüm yolları bulmayı öğrenir. Çocuklar çalışmaların zaman ve sabır gerektirdiğini, değişimin zor olduğunu fark eder. Her gün yaptıkları rutin işleri gözden geçirmeye, sürekli sorular sormaya, önceden dikkatlerini çekmeyen durumları fark etmeye başlarlar. Daha çok alan çalışması yapma isteği duyabilir, çevrelerini keşfe çıkabilirler. Tüm bunlar sırasında açık olmak, risk almak, orijinalliği sağlamak ve iyi bir ekip çalışması yapmak önemlidir.
Kaynakça
From Design Thinking to Creative Confidence. IDEO. https://www.ideou.com/blogs/inspiration/from-design-thinking-to-creative-confidence
Gallagher, A., Thordarsorn, K. (2020). Design Thinking in Play, Virginia: ASCD.
Lee, D. (2018). Design Thinking in the classroom, Berkeley: Ulysses Press.